Tiếc thay, đó đã là phương châm sống của người Việt Nam từ xa xưa, nhất là những người thích làm giàu nhờ kinh doanh, buôn bán. Câu nói này đã được thử và chứng minh qua nhiều thế hệ. Vậy, phi thương bất phú là gì ? Buôn bán vô đạo đức bắt nguồn từ đâu? Những lời gốc của ông Yule Ghidong có chính xác không? Câu nói này có phù hợp với bối cảnh xã hội hiện nay không? Để hiểu thêm về vấn đề này, hãy xem bài viết dưới đây!
Phi thương bất phú là gì?
Khi dịch theo nghĩa đen, “phi thương mại” có nghĩa là không kinh doanh hoặc giao dịch. “Không giàu” có nghĩa là không giàu cũng không giàu. Vậy tóm lại, kinh doanh vô đạo đức là gì? Kết hợp với cả câu, chúng ta có thể hiểu đại khái rằng nếu không có thương mại, buôn bán thì cuộc sống không thể thịnh vượng. Câu nói này khẳng định vai trò và tầm quan trọng của việc kinh doanh để làm giàu. Nó cũng được coi là cẩm nang cuộc sống để mọi người đạt được ước mơ trở nên giàu có.
Trong quá khứ, Li Guidong có câu: “Pitong là không hoạt động”, “Pitong là không giàu”, và tôi không biết nó từ đâu ra.
Tranh vẽ lại chân dung Lê Quý Đôn
Một số người cho rằng đây là một câu chuyện dân gian Trung Quốc, một tiểu sử kinh doanh và sau đó được chuyển thành hai câu nói phổ biến:
“Quan Phi Hương bất hạnh”
Thần thiếp quyền thế không có cảm giác an toàn ”
Ý của hai câu trên là làm quan mà không kiếm ra tiền thì không yên, không làm quan thì không yên. Cụm từ truyền đạt ý nghĩa và mô tả cuộc sống thực tại thời điểm đó. Thương nhân ở đây là thương nhân, nghĩa là muốn giàu có thì phải chơi với thương nhân, thương gia muốn an cư lạc nghiệp thì phải chơi với quan.
không ổn định phi nông nghiệp; phi công không may; giáo không hoạt động; thông minh không thành công
“Phi nông không bền, phi công không giàu, doanh nhân không năng động, trí tuệ không thịnh”, nhấn mạnh vai trò của tứ trụ trong xã hội thịnh vượng. Đây là quan điểm có nguồn gốc từ thời phong kiến Trung Hoa du nhập vào nước ta, được Lê Hướng Đông, học giả cuối cùng của nhà Lê đúc kết thành phương châm phát triển đất nước.
Sở dĩ có quan điểm này là do toàn bộ xã hội phong kiến, đặc biệt là xã hội phong kiến phương Đông, kinh tế chưa phát triển. Nói chung là mọi hoạt động cần thiết của một xã hội như nâng cao trình độ hiểu biết của con người, tạo ra của cải vật chất và phân phối cho người sử dụng.
Vì vậy, trong xã hội tồn tại bốn hạng người là “học giả, nông dân, công nhân và thương nhân”, cụ thể như sau:
1. Sỹ bao gồm lực lượng trí thức làm bác sĩ, giáo viên, giáo viên bộ môn số, địa lý trong xã hội;
2. Nông dân là người trồng trọt, chăn nuôi, đánh cá, đốn củi;
3. Công là người làm nghề rèn, dệt, mộc, nề, v.v …;
4. Thương nhân là lực lượng trao đổi, mua bán và phân phối của cải trong xã hội.
Bốn thành phần của xã hội này được gọi chung là “tứ quốc” và cũng là lực lượng nòng cốt xây dựng nền tảng đời sống xã hội của một quốc gia. Câu này được ông Lý Hướng Đông đúc kết trong kinh nghiệm của mình, và đó là một câu ngạn ngữ nổi tiếng: “phi nông bất ổn, phi công xui xẻo, doanh nhân không hoạt động, dân trí không ổn định”. Có nghĩa là, không có nông nghiệp, xã hội sẽ không ổn định, không có công nghiệp, đất nước sẽ không thịnh vượng, không có tri thức, xã hội sẽ không thịnh vượng, không có thương mại, xã hội sẽ không vận hành.
“Người giàu phi nông nghiệp” hay “người kinh doanh thông thường”?
Theo quan điểm của ông Lê Quý Đôn, cần hiểu đúng là “phi công bất hạnh” chứ không phải “phi công bất hạnh”. “Không làm giàu mà không buôn bán” có trong thời bao cấp, một số người kinh doanh buôn bán, lương thực, thực phẩm nên nhiều người lầm tưởng chỉ có buôn bán mới kiếm được tiền.
Câu ngạn ngữ xưa “chỉ có kinh doanh mới làm giàu” có đúng trong xã hội ngày nay?
Tuy nhiên, trong xã hội ngày nay, sự phân chia giai cấp và phân tầng xã hội về cơ bản đã khác nhau, nhưng tứ trụ nông dân và công binh luôn là nền tảng của một đất nước và là một bộ phận không thể thiếu. Nhưng thực tế là trong xã hội hiện đại, những quốc gia giàu mạnh là những quốc gia có nền tảng giáo dục vững chắc và nền công nghiệp phát triển nhanh chóng. Có thể thấy, quan điểm của người xưa rất đáng được quan tâm, nhưng tùy vào nền tảng xã hội mà nhìn nhận và đánh giá bản chất của chúng, để tránh những hiểu lầm dẫn đến những quyết định sai lầm.
Câu nói “bạn không thể trở nên giàu có nếu không có thương mại” khẳng định lại vai trò quan trọng của kinh doanh, buôn bán và thương mại trên con đường dẫn đến sự giàu có. Nhưng cuối cùng, muốn kinh doanh, buôn bán thì yếu tố ngành đóng vai trò then chốt trong việc cung cấp hàng hóa mua bán.
Vì vậy, “phi thương bất phú” chỉ phù hợp với tổ chức hay cá nhân riêng lẻ trở nên giàu có, còn sự thịnh vượng và phát triển của một quốc gia chỉ có thể đưa quốc gia phát triển, vươn tầm thế giới.
